'Vuile gammele treinen. Stinkende, troosteloze files waar je ziek van wordt. Willen we dat nu echt?

Nog altijd?' Milieupoliticoloog Hans Bruyninckx (49), sinds vijf maanden hoofd van het Europees Milieu

Agentschap in Kopenhagen, over de oppeppende kracht van schone lucht, helder water en kennis over

de opwarmende wereldbol.

"Wacht. Ik trek mijn jas uit en neem even een duik. Een driedubbele achterwaartse salto, misschien?" Gezwind grappend pelt Hans Bruyninckx (49) zijn windjack af en klimt op de glibberige houten rand van de Nyhaven in Kopenhagen. De Belg met internationale reputatie peilt het water van de haven, die door zijn strakke architectuur indrukwekkend en tegelijk gezellig is. "Dat doen ze hier dus, hé, in de zomer: hup alle kleren uit en het sop in. Euh, ik vind het nu wel wat fris vandaag. Maar kijk! Puurder water vind je niet in een haven. Kom in de zomer maar eens terug."Even verdenken we de milieupoliticoloog van een of andere deal met de lokale autoriteiten om tijdelijk, zo rond een uur of vijf op deze maandagmiddag, het vuil in de stroming tegen te houden. Het waterpeil in de haven is minstens zes meter en toch zien we de bodem klaar en helder. Dit lijkt wel water om in de winkel in flessen te verkopen. "O, er zijn ook drie zwembaden", zegt Bruyninckx wanneer hij onze verlekkerde blik opmerkt. "Dat zijn gewoon bassins in de haven. Met hetzelfde water. Chloor toevoegen is niet nodig. Erg leuk in de lunchpauze. Of na het werk. Vaak gaan mensen ook kajakken of kanovaren. Wij gaan zelf met de collega's vaak zeilen, net buiten de stad."Ook leuk, en geen toeval: een van de grootste milieuprojecten in Europa komt in deze stad. De Amager Bakke-centrale, die afval omzet in energie, zal zo'n 160.000 huishoudens van groene verwarming voorzien. En vanaf 2017 kunnen skilustigen op het immens glooiende dak skiën.Er is meer dan grote wonderlijke projecten. Om halfvijf, spitsuur in iedere hoofdstad en dus ook in Kopenhagen, zijn er nauwelijks auto's te bespeuren. Een enkele taxi, een mager rijtje bolides op de hoofdbaan. Dit lijkt autoloze zondag wel. Maar het is dus maandag en spitsuur. In de haven die aan het centrum paalt, staren mensen na een werkdag naar de horizon terwijl ze wachten op de 'waterbus', een veerboot die de verschillende delen van de stad aan de zeestraat de Sont met elkaar verbindt. Anderen fietsen met de noordelijke nazomerzon in het gezicht naar huis. Ze vormen imposante squadrons die de auto's lijken uit te lachen. De lucht ruikt fris. In vier uur tijd geen enkele keer een claxon te horen. Nergens ook maar een centimeter file. Is dit Disneyland?Bruyninckx: "Nee. Dit is hoe het ook kan. Hoe het moet. Puur comfort is het vooral. Een paradijs voor levensgenieters die van de natuur én de stad houden. En het geheime ingrediënt is uiterst simpel: nadenken. Nadenken over het soort stad dat ze willen. Dat hebben ze hier gedaan. Hier wel."Het resultaat? Bussen en metro's die 24 uur op 24 rijden. En dat om de vijf minuten. Een harmonieus stadsplan waar je op slag energie van krijgt. Brede banen en massa's fietsen die overal te leen zijn. De aanlokkelijke kans om van huis naar werk te fietsen zonder longen en andere lichaamsdelen te riskeren. Met de boot naar het werk en terug, zoals Bruyninckx elke dag doet. De ultieme beloning voor de inwoners is dat zij níét moeten nadenken. Over vertragingen, net niet aansluitende aansluitingen, gemist laatavondvervoer, wachten op een bus die maar niet wil komen in weer en wind, metrotrajecten waar je een cursus geometrie voor nodig hebt. Auto's met dure verzekeringen en dito brandstof. Parkeerplek zoeken."Nee, ik heb geen auto. Dat is hier enkel ballast. Vanzelfsprekendheid en details in het dagelijkse leven zijn voor milieubeleid doorslaggevend. Wanneer je op de trein overal wifi en stopcontacten en radiozenders hebt, en die trein altijd op tijd komt, en er om de paar minuten één is, en die verbindt ieder deel van de stad, is proper en aangenaam en je krijgt zelfs koffie in eerste klasse, tja, dan moet je totaal knetter zijn om in een auto te willen kruipen.

Het verkeer is hier 40 procent fiets en 40 procent openbaar vervoer. Dat is een immens cadeau voor de burger", zegt Bruijninckx.Zijn medewerkers van het Europees Milieu Agentschap zetten ook al zulke grote ogen op wanneer we vragen waar de parking is. "Autobelastingen zijn torenhoog. Daar begin je niet aan. En het is hier niet nodig", zegt transportexperte Cinzia Pastorillo.Sinds Bruyninckx afgelopen zomer de topjob aan het hoofd van het milieuagentschap aannam, komt hij regelmatig terug naar de thuishaven in Mortsel of om in Brussel overleg te plegen met andere delen van de Europese instellingen. De conclusie is even helder als het water van Nyhaven. "Ik zou hier meteen willen komen wonen. En ik ben niet alleen, veel collega's denken er net zo over. Mijn functie hier is voor vijf jaar en ik woon alvast op een site van een voormalige brownfield, in een appartement met zicht op het water. Dat is zo knap bedacht. Ik woon letterlijk op de restanten van een achterhaalde industrie die in Europa geen toekomst had."De manier waarop Vlaanderen en Brussel zijn ingericht lijkt van hieruit nog troostelozer. Het transport is bij ons toch deprimerend? Die zeeën van auto's altijd maar. Die vuile treinen die precies op de spitsuren wanneer ze goed zouden moeten werken vertraging hebben. Het gebrek aan verbindingen waardoor iedereen zich elke dag zit op te fokken in files naar stukken lintbebouwing en industrieterreinen. Willen we dat nu echt?"

"Het is onlangs berekend. De Belg is kampioen in de auto nemen voor afstanden van drie kilometer en minder. Dat is niet omdat de Belg dwaas is, maar omdat het land zodanig is ingericht dat het vaak de meest comfortabele optie lijkt. Ik vaar een kwartier naar het werk. Voormalige collega's staan elke ochtend nog altijd een uur in een of andere Vlaamse file. Ik vind het echt een voorrecht dat ik hier vijf jaar kan werken."Energiek beent Bruyninckx rond in het agentschap dat hij leidt. Tussen meetings met de OESO en de Franse minister van Handel door 'demonstreert' hij zijn bureau. "Eén druk op de knop en, voila!" De hele werktafel zoeft omhoog. "Geweldig toch?" Iedere medewerker van het EEA kan staand werken. Ook rugsparende bureaustoelen zijn voorhanden. Ergonomie wordt hier ernstig genomen. "Ecologie begint bij je lijf. Dat zit er hier bij de Denen ingebakken. Zorgen voor je lichaam, bewegen, niet de hele tijd zitten. Zorg voor de omgeving waarin je leeft, sluit daar vanzelfsprekend bij aan. En ja, de lucht die ik hier inadem is van betere kwaliteit dan thuis."Onder andere over dat laatste produceren Bruyninckx' medewerkers indrukwekkende rapporten. Met titels als: Milieu en de menselijke gezondheid, Kwaliteit van het zwemwater, Luchtkwaliteit in Europa, of Luchtvervuiling door transport in Europa. Grafieken, deelanalyses en syntheses. De bezige bijen van dit agentschap brengen alles in kaart wat er in kaart te brengen valt over het Europese milieu. Stuk voor stuk zijn het de allerbeste experts die massa's gegevens verwerken.Zij stellen onder andere vast dat de kosten van de opwarming voor Europa tegen 2080 kunnen oplopen tot 350 miljard euro per jaar. Want er zullen meer overstromingen zijn en meer hittedoden, en er zal meer energie nodig zijn voor afkoeling. Dat Manchester erin slaagt temperaturen in de stad lager te houden op hittegolfdagen dankzij meer groen. Dat twaalf belangrijke gewassen in Europa nu al door de opwarming getroffen zijn. En dat verschillende ziekteverspreiders zoals de tijgermug of bepaalde teken meer naar onze regio's oprukken omdat het warmer wordt.Voor Bruyninckx, die tot nu hoogleraar politicologie aan de KU Leuven was, is leiding geven aan de mensen die de impact van de mens op zijn omgeving zo concreet maken "een prachtige ervaring". "Dit is als milieubeleidsspecialist wellicht de prachtigste job in Europa. Toevallig vernam ik dat er een vacature was en ik heb de batterijen tests, die slopend waren, overleefd. Hoewel ik het lesgeven en de interactie met de studenten mis, heb ik er nog geen seconde spijt van gehad. Dit is een unieke plek in de wereld."Waarom precies?"Geen enkel ander continent heeft een agentschap dat voor meer dan dertig landen alle gegevens over milieu verzamelt, analyseert en daarover rapporteert aan de lidstaten. Wij laten zien hoe door de opwarming van de aarde tropische ziektes naar hier komen, Europees toerisme grote verschuivingen zal kennen, de landbouw grondig dooreengeschud zal worden. We tonen hoe goed de landen hun afspraken over proper water, schone lucht en uitstoot al dan niet nakomen, wat werkt en wat niet werkt. Die kennis is nodig om te realiseren wat voor mij het hoofddoel is: tegen 2020 Europa kunnen adviseren over hoe we een lock-in kunnen vermijden.

"Een finaal keerpunt?

"Het moment waarop we niets meer kunnen terugdraaien, ja. Wat we nu doen, bepaalt de toekomst. Bouwen we nu onder andere nieuwe steden op een ecologische manier, dan ziet de toekomst er binnen vijftig compleet jaar anders uit dan wanneer we dat niet doen. Het klimaatprobleem is extreem complex. Het gaat over de kern van onze samenleving: transport, landbouw, energie. Het is de complexiteit van een geschiedenis van uitstoot door de Industriële Revolutie, een razendsnelle verspreiding van niet duurzaam consumeren door de globalisering en politiek-economische belangen die vastgeklikt zitten in die bestaande systemen."De vraag is: hoe gooi je dat allemaal tijdig om? Hoe zorg je ervoor dat je diegenen die over die kernsystemen gaan op een lijn krijgt die fair bindend en snel genoeg is om te vermijden dat we de klimaatverandering niet meer onder controle krijgen. Die overgang is uiterst moeilijk en er is weinig tijd. Een lock-in betekent dat we die kernsystemen niet tijdig hebben kunnen omturnen. Voor een baby die vandaag geboren is, gaat het over een wereld binnen vijftig jaar waarbij de zomers gemiddeld altijd warmer zullen zijn dan iedere zomer ooit in de twintigste eeuw. Dat is niet zomaar een leuke grafiek. Dat is een totaal ander leven! Maar het is nog te vermijden."Europa heeft beslist tegen 2050 klimaatneutraal te worden, met een economie gebaseerd op hergebruik en met ecosystemen die zodanig versterkt zijn dat ze de veerkracht hebben om de opwarming deels op te vangen. Er zal nog heel veel moeten veranderen om zo'n lock-in te vermijden, maar het voornemen staat op papier. Het is de enige manier om die lock-in te vermijden. Wij geven de voorzet met de feiten, de adviezen om die enorme ommezwaai te organiseren.

"Luisteren politici?"

Onderzoek en feiten hebben wel degelijk impact. Recentelijk stelden we ons onderzoek voor dat toont nog steeds 90 procent van de EU-burgers in de steden blootgesteld is aan te hoge concentraties fijn stof. Dan roepen wij op de regels strenger te maken. Wanneer je weet dat je daar kanker van krijgt, merken wij toch dat machthebbers de oren spitsen. Ook maatregelen over bisfenol A en pesticiden die bijensterfte veroorzaken zijn gebaseerd op onze adviezen."Vergeet ook niet dat in Europa na veertig jaar milieubeleid al veel problemen zijn opgelost door onderzoek, analyse en beleid dat daarop inhaakt. Loodvervuiling, zure regen, ozon, de sterke verbetering van kwaliteit van het oppervlaktewater. Het lijkt allemaal lang te duren en traag te gaan en tegen al die regels is fel gelobbyd. Maar ze zijn er en ze werken."De opwarming van de aarde is veel complexer dan ozon en Europa weegt steeds lichter in dat verhaal."Absoluut. China en de VS zijn de grootste uitstoters, en groeilanden zoals Brazilië en India winnen aan belang. Europa is nog maar voor 10 à 15 procent van de uitstoot verantwoordelijk. Maar het kan wel het goede voorbeeld geven. We zijn de enige groep landen die zo bindend en zo diepgaand afspraken maken over milieu en klimaat en ze inbedden in onderzoek, landbouw, transport. Het kan sneller en beter en dat rapporteren wij ook. Toch bewijzen we dat die samenwerking iets oplevert.

"Hoofdrolspelers de VS en China verzetten zich heftig tegen bindende regels, zoals recent nog met de CO2-taks voor luchtvaart die de EU wil."Natuurlijk doen ze dat. De VS ken ik goed. Ik heb er zes jaar gewoond en gewerkt in drie verschillende staten. Sinds de jaren tachtig hebben ze nauwelijks nog milieuverdragen ondertekend. Er is een afkeer van bindende internationale processen en een afkeer van de VN. Het is ook een feit dat VS het moeilijkste westerse land zijn om iets te ratificeren, omdat een tweederdemeerderheid nodig is in de senaat. Als de twee partijen het niet eens zijn, dan lukt het niet."Toch is dat niet het volledige plaatje. Het niveau van democratie is daar lokaal zeer sterk. Onder Amerikanen is er ruimte voor experiment. Je wordt er niet onmiddellijk bekeken als een halve gare als je eens iets 'anders' doet. Ze installeren daar megazonnepanelen, ecovillages en zijn ijzersterk in technische innovatie. Ondertussen voert president Obama via een slim achterpoortje van de milieuwetgeving maatregelen door die de uitstoot van steenkoolcentrales inperken. Dat is niet genoeg, maar het maakt een verschil."Onder de radar zou ook China aan een groene inhaalbeweging bezig zijn?"Net zoals India is China gericht op groei. Maar de druk van die groei op het milieu begint politieke gevolgen te hebben. Chinese burgers ballen de vuist tegen al die smog en de vervuilde rivieren. Je kunt aan werkelijk niemand op deze planeet blijven wijsmaken dat drie jaar vroeger sterven of je kinderen naar school sturen met een masker voor de mond vooruitgang is."Daarom liggen er in China grote kansen. Ook al omdat de meeste steden daar nog moeten worden gebouwd. Tegen 2040 zal China 225 steden van meer dan een miljoen mensen hebben. Dat kan met zeven ringen rond de stad zoals in Peking, of dat kan anders. De kans om die steden meteen klimaatneutraal te maken is enorm. Dat is makkelijker dan oude steden en oude mobiliteit om te bouwen."Maar gaan ze dat doen? Ik behoor niet tot de naïevelingen die denken dat als in China de twee toppers met de vingers knippen, dan alles gebeurt zoals de macht dicteert en dat er nu een soort verlicht groen centralistisch beleid is. Het is ook een zeer bureaucratisch land. Wel ben ik optimistisch over het feit dat ze snel aan het beseffen zijn wat de schade is van niets doen. Het begint niet alleen te veel burgers kwaad te maken. Het begint ook veel geld te kosten en aan het bruto binnenlands product te vreten."De komende twee weken gaan onder andere de VS en China opnieuw armworstelen op een megaklimaatconferentie. Is dat eigenlijk wel nodig?"(heftig) Absoluut! Het frustreert mij ook dat dat zo traag gaat en zelfs de geïnteresseerde burger nauwelijks snapt wat die onderhandelaars doen. Soms is het zo absurd. Dan gaat het uren over het weglaten van haakjes in een tekst.

Maar er is geen alternatief. "De VN is iets van net na de Tweede Wereldoorlog. De wereld en de machtsverhoudingen zijn in twintig jaar tijd grondig veranderd. China weegt veel meer, de groeilanden India en Brazilië ook. Afrika is zelfbewuster als bron van grondstoffen, Zuid-Amerika wint terrein. Chili is vandaag bijvoorbeeld een land met 5 procent groei per jaar terwijl het vijftien jaar geleden een arme luis onder het juk van dictatuur was. De onderhandelingen, ook die voor het klimaat, zitten nog in de oude structuren vast. Dat moet gecorrigeerd worden en dat verloopt lastig. "Toch kunnen we niet anders. Willen we in 2015 een klimaatpact, en dat wil iedereen, dan moeten er ook op het hoogste niveau afspraken zijn. Gelukkig zijn er talloze steden, burgemeesters en andere spelers die op andere niveaus veel doen. Voorbeelden genoeg: nieuwe projecten van stadsontwikkeling zoals de Gasmeterlaansite in Gent, de inspanningen van steden voor fietsers, passiefhuizen. Vergeet ook niet dat er een hele nieuwe generatie CEO's aankomt die is opgegroeid met heel andere inzichten over de uitdagingen van de toekomst. "Is dat geen gerommel in de marge, zolang er jaarlijks 600 miljard dollar subsidies naar de industrieën van fossiele brandstoffen gaat en er een koolstofbubbel ontstaat? "Dat zijn inderdaad twee cruciale punten. De waarde van grote olieconcerns op de financiële markten is gebaseerd op reserves die we onder de grond moeten laten zitten als we die lock-in willen voorkomen, als we al gemaakte klimaatafspraken willen nakomen. Het is een enorme bubbel, groter dan de bubbel op de huizenmarkt die in de VS de crisis deed ontstaan. De macht van die spelers, de belangen van de enorme kapitalen die in ons energiesysteem verankerd zitten, zitten ook verweven in de besluitvorming. Vandaar ook al die subsidies. Dat verander je niet zomaar, dat is nogal duidelijk. "Bij hernieuwbare energie worden andere bedrijven maar ook steden en burgers eigenaar van die energie. Daar hebben de klassieke spelers het heel moeilijk mee, omdat het een bedreiging is voor hun traditionele markt- en machtspositie. Maar ik pleit voor de ambitieuze weg van de geleidelijkheid. De Wereldbank, het Internationaal Energie Agentschap, PriceWaterhouseCoopers, het IMF zeggen allemaal dat die milieuschadelijke subsidies weg moeten. Dat is al zeer veel.

"Politici moeten de moed hebben zich geleidelijk los te weken van die verouderde industrieën en die ongerijmdheden af te bouwen. Europa neemt hier de leiding. Twintig procent van het budget moet naar klimaat gaan. Dat is alvast het drievoudige van de huidige zeven procent. Ook vraagt de EU nu aan alle lidstaten de milieuschadelijke subsidies op. Het is een belangrijke stap weg van de financiele mechanismen die de klassieke energiebronnen al lang ondersteunen en hun toelaten om in hun prijs de echte milieukosten te negeren. Op wereldvlak zal men op den duur ook zo ingrijpen. De burger kan daarop wegen in het stemhokje. "U was voorzitter van de Bond Beter Leefmilieu. Hoezeer bent u nu zelf een groene jongen? "Ik leef milieuvriendelijk, in contact met de natuur ook. Dat is een gouden tip voor al die onderhandelaars. Heb contact met waar het over gaat. Ik heb alvast dat soort evenwicht nodig. Vorig jaar ben ik met twee anderen met een zeilboot naar Spitsbergen gezeild, een van de gebieden waar je heel goed merkt wat er op het spel staat, en waar je je in de grootsheid van de natuur afvraagt hoe het mogelijk is dat we als menselijke soort het evenwicht op een hele planeet blijven verstoren.

"Maar het hoeft uiteraard niet zo ver of speciaal te zijn. Het zou een grote stap vooruit zijn dat topmensen in welke sector ook, geregeld eens ondergedompeld zouden worden in de dingen waarop ze zo'n grote invloed hebben. Ook ben ik ervan overtuigd dat ecologisch leven de meest comfortabele manier van leven wordt. Dan moet echter wel aan de randvoorwaarden gewerkt worden. Hier zie je niemand met een valies puffend hollen naar de trein richting luchthaven. Want die komt om de vijf minuten. Hier zie je geen fietsers vallen omdat ze in de tramsporen sukkelen of de kasseien in de stad eerder aan Parijs-Roubaix laten denken. Over fietsen in de hoofdstad van Europa, Brussel, wil ik het niet eens hebben. Hier wil je gewoon fietsen omdat het de meest comfortabele manier is om ergens te geraken. "Maar een politieke kleur krijg je niet van mij, hoor. Ik wil neutraal zijn. Om met iedereen te kunnen overleggen. Dit mag geen verhaal van groene jongens alleen zijn. Iedereen moet mee het bad in."---

Bio

Geboren in 1964 in Schoten. Studeerde politieke wetenschappen met specialisatie internationale betrekkingen aan de Ufsia en de Katholieke Universiteit Leuven. Studeerde ontwikkelingswetenschappen aan de Université Catholique de Louvain en milieuwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. Doctoreerde aan het Amerikaanse Colorado State University op de internationale milieupolitiek. Doceerde aan Colorado State, aan het Canisius College in Buffalo en de Universiteit van Wageningen. Als hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven maakt hij deel uit van het Instituut voor Internationaal en Europees beleid binnen de Faculteit Sociale Wetenschappen. Coördinator van het Steunpunt Transities voor Duurzame Ontwikkeling, een samenwerkingsverband tussen de KUL, U Gent, VITO en de Erasmus Universiteit. Vanaf 1 september 2010 is Bruyninckx algemeen directeur van het HIVA, het Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving verbonden aan de Leuvense universiteit en de Christelijke Arbeidersbeweging. Van 2004 tot begin dit jaar was hij voorzitter van de overkoepelende milieuorganisatie Bond Beter Leefmilieu. Lid van de Raad van Wijzen van Vlaanderen in Actie als expert energie. In december 2012 benoemd tot directeur van het Europees Milieuagentschap.

 © De Persgroep Publishing

www.demorgen.be